به آبهایی که در مصارف مختلف خانگی، صنعتی، اداری استفاده شود و به دلیل اضافه شدن مواد زائد و آلوده به آن، کیفیت خود را از دست داده، آلوده شده و دیگر قابلیت مصرف مستقیم را ندارد فاضلاب گفته میشود.
فاضلاب حاوی مواد آلوده و بیماری زا است که برای موجودات زنده و حتی محیط زیست خطرناک است. اگر تخليه چاه و دفع فاضلاب به صورت غير اصولي انجام گيرد خطرات زيادي را به دنبال دارد . آلودگی چاه فاضلاب باید از بین برود تا دیگر خطری محیط زیست و سلامت موجودات زنده به خصوص انسان را تهدید نکند. برای از بین بردن این آلودگی باید آن را تصفیه گرد، اما در اکثر موارد این فاضلاب آلوده بدون تصفیه در محیط رها میشود. رها سازی فاضلاب در محیط زیست فقط خطرات ناشی از آن را برای مدتی از انسان دور میکند و در دراز مدت اثرات مخربی در محیط زیست و سلامت انسان خواهد گذاشت.
مضرات دفع غیر بهداشتی فاضلاب بسیار زیاد است و ما قصد داریم مهم ترین آنها را در این مقاله بیان کنیم. اگر بخواهیم این مضرات را به طور کلی دسته بندی کنیم به شکل زیر در میآید.
مضرات وارد بر انسان
مضرات وارد بر محیط زیست
اما با توجه به این که مضرات وارده بر محیط زیست، بر انسان نیز موثر است نمیتوان این دو را از هم جدا کرد.
۱- شیوع عوامل بیماری زا
اصلی ترین و شایع ترین ضرر دفع غیر بهداشتی فاضلاب شیوع بیماریهای خطرناک است. فاضلاب مجموعه ای از مواد آلوده است که تماس این مواد آلوده با انسان باعث ایجاد بیماری در انسان میشود. رها سازی غیر بهداشتی و تصفیه نشده فاضلاب، باعث پخش شدن این مواد آلوده در محیط زیست میشود و این امکان را به عوامل بیماری زا میدهد که با تماس با انسان و وارد شدن در بدن او باعث ابتلا انسان به بیماری و شیوع آن بیماری شود. این بیماریها ممکن است از نوع ویروسی، عفونی، واگیردار و یا انواع دیگر بیماری باشند که هریک خطرات بسیاری بر سلامت انسان دارد و حتی در بعضی مواد باعث مرگ انسان میشود. با کمی مبالغه میتوان گفت فاضلاب مجموعه ای کامل از تمام بیماریهای موجود در انسانها است. دلیل آن هم این است که فاضلاب خانگی حاوی فضولات انسان است و در این فضولات بیماریهای موجود در بدن هر فرد را در خود دارد.
فاضلاب صنعتی نیز حاوی مواد و ترکیبهای شیمیایی خطرناک برای سلامت انسان است که تماس آنها با انسان ممکن است سبب ایجاد مشکلاتی در سلامت انسان شود. فاضلاب صنعتی بسیار خطرناک تر از فاضلاب خانگی است. زیرا مواد شیمیایی موجود در فاضلاب صنعتی ممکن است باعث وارد آمد صدماتی به سلامتی انسان شود که تا به حال شناخته نشده است.
حضور مواد آلوده و فاضلاب در محیط زیست و محل زندگی انسان باعث ایجاد مکانی مناسب جهت تغذیه و تکثیر حشرات موذی نظیر سوسک، مگس، پشه و موش میشود.
پشه خاکی عاملی برای انتقال بیماری سالک است.
مگس عامل انتقال امراضی همچون اسهال باسیلی و آمیبی، حصبه، وبا، تراخم، سل، جذام، سیاه زخم و بیماریهای انگلی میگردد.
موش نیز سبب انتقال بیماریهای یرقان، طاعون، کریومننژیت، سالمونلا، تریشینوز، هاری و بیماریهای انگلی مثل آمیبیاز میشود.
حتی آلودگیهای خشک شده فاضلاب نیز بیماری زا است. با خشک شدن مواد جامد داخل فاضلاب و تبدیل شدن آنها به ذرات ریز، امکان حرکت آنها همراه با باد وجود دارد و باعث انتقال عوامل بیماری زا از راه دستگاه تنفسی میشود و میتوانند باعث ایجاد بسیاری از بیماریهای ریوی و تنفسی شوند.
۲- آلودگی منابع زیرزمینی آب
فاضلاب و پسابهایی که با به صورت غیر بهداشتی و تصفیه نشده در محیط رها میشوند باعث آلودگی منابع آب زیرزمینی میشوند. پساب، فاضلاب و شیرابههای رها شده در محیط پس از جذب شدن در زمین و نفوذ در خاک به آرامی به سمت سفرههای زیرزمینی آب حرکت میکنند و پس از مدتی به این سفرههای آب و منابع زیرزمینی میرسند؛ این فاضلابها با رسیدن به سفرههای آب و ترکیب شدن با آنها باعث آلودگی منابع و بلا استفاده شده آب آن سفرهها میشوند. این آلودگیها به طور دائم درون سفره زیرزمینی آب پخش میشوند و در نهایت تمام آب آن سفره را آلوده خواهند کرد.
با توجه به کمبود منابع آب قابل مصرف برای انسان و محدودیت آب سفرههای زیرزمینی، این کار باعث از بین رفتن آبهای قابل استفاده میشود. استفاده از این منابع آب آلوده شده باعث بروز ناگهانی بیماری و وارد آمدن صدماتی به سلامتی انسان میشود.
۳- آلودگی محیط زیست
فاضلاب منشاء آلودگی است و باید این آلودگی از بین برود. اگر فاضلاب بدون تصفیه و غیر بهداشتی در محیط رها شود، چه در سطح زمین و چه در زیر زمین، باعث آلودگی محیط زیست میشود. این آلودگی در مدت طولانی باعث نابودی موجودات زنده در طبیعت، آلودگی منابع خاک و زمین و از بین رفتن گیاهان میشود.
۴- آلودگی ظاهری محیط
رها سازی فاضلاب در محیط باعث آلودگی ظاهری محیط میشود. رها سازی غیر بهداشتی فاضلاب در روی زمین و محیط زندگی، باعث ناکارآمد شدن محل و از بین رفتن زیبایی محیط میشود که دیگر امکان زندگی و عبور و مرود در آن محیط وجود نخواهد داشت. این آلودگیها توسط عوامل محیطی پخش میشوند و باعث آلوده شدن دیگر مکانها نیز میشود. حضور فاضلاب و پساب در معابر و محل زندگی انسان ظاهری زشت و ناپسند به محیط داره و باعث تنفر افراد و دوری آنها از آن محیط میشود.
۵- آلودگی هوا
فاضلاب حاوی مواد آلوده و گازهای سمی خطرناکی است. این گازها در صورت مهار نشدن باعث صدمه به محیط زیست و آلودگی هوا میشود. مقدار زیادی از این گازها برای انسان خطرناک است و باعث ایجاد مشکلات تنفسی،خفگی و مرگ انسان میشود. گازهایی نظیر آمونیاک، سولفید هیدروژن(هیدروژن سولفوره) و متان که برای سلامتی انسان مضر بوده و تنفس آنها باعث ایجاد مشکلات تنفسی میشود. با توجه به این که یکی از منابع تولید این گازها فاضلاب است، رها سازی فاضلاب در محیط باعث ورود این گازهای سمی به طبیعت و هوا میشود. همچنین حضور این گازها در معابر عمومی و محل زندگی باعث ایجاد بوی تعفن و زننده در محیط میشود.
قوانین مربوط به دفع غیر بهداشتی فاضلاب
هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل آلوده کردن آب آشامیدنی یا توزیع آب آشامیدنی آلوده، دفع غیر بهداشتی فاضلاب(فضولات انسانی، دامی و مواد زائد)، ریختن مواد مسموم کننده در رودخانهها، زباله در خیابانها و کشتار غیر مجاز دام، استفاده غیر مجاز فاضلاب خام یا پس آب تصفیه خانههای فاضلابی برای مصارف کشاورزی ممنوع میباشد و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجازات شدیدتر نباشد به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد.
